شهرستان سقز در شمال استان کردستان واقع شده و دومین شهر این استان می باشد. سقزبا وسعتی حدود ۴۴۴۴ کیلومتر مربع در شمال غرب،شمال و شمال شرق به ترتیب با شهرهای بوکان،شاهین دژ و تکاب(استان آذربایجان غربی)هم مرز می باشد،در شرق با دیواندره و در جنوب با مریوان مرز مشترک دارد،همچنین در حاشیه ی جنوب غربی به کردستان عراق چسبیده است و در غرب با شهر بانه همسایه است.
سقزدر “۴۶ درجه و ۱۷ دقیقه”طول جغرافیایی و “۳۶ درجه و ۱۴ دقیقه” عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده است.ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۷۶ متر است و نسبت به تهران “۲۵ درجه و ۲۷ دقیقه”طول غربی فاصله دارد.در ناحیه ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم سلسله جبال زاگرس واقع شده،در جنوب این شهر کوههای “هیجانان” و در غرب آن کوههای “ملقرنی” گسترده اند. “کوه بنفشه”با ارتفاع ۲۳۷۰ متر،”کوه گارین” با ارتفاع ۲۱۶۷ متر و “چهل چشمه” با ۳۱۳۷ متر،از مرتفعات مهم آن است.این کوهها در دوران اول همزمان با کوههای زاگرس،البرز و کپه داغ در خراسان به وجود آمده اند.با توجه به نقشه ی پوشش گیاهی ایران سال ۱۳۷۱ (مقیاس ۱:۹۰۰۰۰۰۰) این ناحیه دارای مراتع درجه یک و متوسط است.
شهرستان سقز، دومین شهراستان کردستان باپیشینه آثار و اماکن و بقایای قلاع تاریخی، از قرن ۵و۶و۷ قبل از میلاد حضرت مسیح (ع)منطقه مسکونی بوده است مسافت شهرستان سقز تا تهران ۶۹۱ کیلومتر و تا سنندج مرکز استان حدود ۱۹۰ کیلومتر است این شهرستان از طریق جاده آسفالته سقز – بیجار تا زنجان و از آنجا با آزاد راه تهران – تبریز تلاقی پیدا کرده و به تهران و دیگر استانهای کشور می پیوندد و فاصله ساعتی تهران با سقز ۲۱ دقیقه و ۴۸ ثانیه است و ارتفاع اراضی آن از سطح دریا ۱۴۷۴ متر می باشد. اگر چه در سالیان اخیر منطقه سقز نیز با تغییر آب وهوا مواجه شده است اما معمولاً صاحب رکورد سردترین شهر ایران و در این رابطه با استان اردبیل رقابت دارند.
ریشه تاریخی سقز
شهرستان سقز شامل قلعه های کوشکله و کانی نیاز و قلعه خه‌یه‌روعه ینه تو-ئارامائیت –قپلانتو-کامانتوو-ئیرزی و یه-قلعه گاه گودرز-کرفتو وغیره بوده مرحوم کیخسروی در کتاب خود می نویسد ترجمه خطوط نوشته شده برصفحه سیمی سیمین زیویه این است که (با زحمت فراوان این محل را گرفتیم).
اصولاٌ در آن روزگار که مصادف با هجوم سکاها و حکومت سلسله مابود شهری به شیوه کنونی و متمرکز وجود نداشته است بلکه هر حکومتی برای خود برفراز بلندیها برای خود، قلعه و کاخ احداث می کردتا دیدبانان و قراولان بتوانند به خوبی از جان ومال و ناموس ساکنان قلعه حفاظت کننددر یکی از ترانه های قدیمی کردی می گویند(هه ر کویه به رزه بابی که ین به مال ته ی دادانیشین به ی غه م بی خه یال)یعنی در هر جایی که بلند تراست خانه ای احداث نمائیم و با خیال راحت و بدون غم و غصه در آنجاسکونت کنیم و این نشان می دهد که زندگی در دشتهای هموار با خطر حملات دشمن مواجه بوده و مهاجمین می توانستند قلعه را فتح نمایند اما مردم این منطقه که قومی بودند به نام مانائیها مقراداری خود را در کوشکله واقع در نرسیده به پلیس راه کنونی سقز-سنندج نقل کرده و کاخی زیبا ساخته بودند که در صورت کاوش جاده ای سنگفرش و اتاقها و دخمه های باقیمانده را می توان یافت هم اکنون نیز در زمین جوار چشمه قدیمی مقابل کارخانه تلفون زیباتریت نمونه های سفال لعابداروحصیری ماقبل تاریخ را می توان مشاهده کردآنهن به وفور،در پایان در گذشت فرورتیش واوایل کار هووخشتره سکاها به سقز کنونی که احتمالاٌایزیرتو یا کوشکله نام داشته حمله کرده و آنجارا تسخیرو عمارت سکایهابرقرارشدبه طوریکه از آنان در نزدیکی روستای سرامقبره سکایهابه طریقی که هرودت پدر تاریخ شرح داده باقیمانده است.سکاها دارای عادات و آداب و رسوم خاصی بوده اندکه در تاریخ هرودت درج شده است لیکن از حیث پوشش باکلاههای نمدی بلند نوک تیزمشخص شده اندکه در نقوش ملل ایرانی بر دیواره هی تخت جمشیددیده می شونداما نام آنهابرمنطقه سقزباقی ماندچنانکه با قدام هووخشتره پسران آنهابه قتل رسیده و سرزمین ماراازدست درازی واشغال آنها رها شدامروزه که طبق متون مذهبی و اظهارات علمای دین تعدادپیامبران و مردان خدا را تا ظهورحضرت خاتم(ص)۱۲۴هزار پیامبر می دانندبعید نیست که علاوه برکورووش یزرگ،هووخشتره مادی نیزبه همراه داریوش جزمردان خاص و پیامبران الهی بوده اندزیرا در کتب مقدس نام آنها را با ااحترام درج کرده اند بخصوص که سقوط نینواپایتخت ظلم و ستم قوم مهاجم و اشغالگرآشوردر کتاب ناحوم نبی در عهد عتیق درج شده است و نیز ماجرای هامان وزیر،خاخام،ودانیال نبی(ع)ود اریوش وبدین ترتیب سقز و نینواباهم ازقید و بند سکاهاوآشورهاخلاص شدندکه این موضوع سقوط نینواامروزه مبداتاریخ کردستان است و امسال ۱۳۸۸شمسی برابر با سال ۲۵۸۲کردی می باشد.
در دوران اشکانی و سان سانی نام سقز(په رزه)بوده است وآتشکده مقدس سان سانیان در این منطقه بوده که گمان می کنیم در محل (دوزه غه ره ی)کنونی به معنای وآتش و یا قلعه ویران شده جای ساختمان حاج صفری کنونی بوده و این محل قلعه ای بزرگتر از قلعه کنونی هه ولیر بوده وبا یورش لشکراعراب موبدآتشکده کشته شده وجسد اورا در پای قلعه دفن کرده ند که سالهاست بنام پیرشلالی (پیرشهریار)مورداعتمادمردم است.علاوه بر آن شهر سقز دارای چهار دروازه بوده که عصرها بسته و صبح ها باز می شدودروازه بان داشته انداین دروازه هاعبارت بودند از دروازه شمالی سرپچه که راه عبور به بوکان و آذربایجان و دروازه تاقه ره ش در کنار مسجد شیخ مظهرکه محل عبور کاروان به سوی بانه و کردستان عثمانی بوده چون در سال ۱۵۱۴میلادی باجنگ چالدران بین شاه اسماعیل صفوی و سلطان سلیم عثمانی متاسفانه شاه ایران شکست خوردو اکثر اراضی کردستان شامل کردستان عراق و ترکیه و سوریه از مالکیت ایران خارج شدهو فقط این قسمت برای ایران که سرزمین مادری مامیباشد برجای مانده است .
دروازه غربی در کنار مزار پیر غزایی و دروازه شرقی که راه عبور به سمت دیواندره و سنندج بوده در کنار مرقد پیر شلالی یا پیر شهریار قرارداشت.
منطقه سقز از حیث آثار تاریخی ومدفون بسیار قدیمی بوده و امروزه آنچه به نام ایران و کردستان در موزه های آمریکا و فرانسه و روسیه وجود داردمربوط به سقز و سایربلاد کردستان است به خصوص مجموعه عاج طلا و نقره مربوط به گنج زیویه که توسط قاچاقچی صهیونیست به نام ایوب ربنو با کمک مقامات وقت دولتی و متاسفانه چند نفر محلی ز قلعه زیویه استخراج شد و بعداًمرحوم رشید کیخسروی زیویه این آثارراباتصویر و سند و صورتجلسه در سه جلد کتاب تدوین و به ایران و جهان معرفی و غارتگران را رسواکردآنچه که قابل توجه است این است که سیستم حکومتی قبل از اسلام به صورت فدراسیون بوده و پس از اسلام نیز نوعی حکومت ملوک لطوایفی و بعد فدرالی تا شروع سلطنت رضا شاه پهلوی در مناطق غربی ایران رایج بوده است و سقزنیز تاسال ۱۳۳۲که شکست حکومت ملی دکتر مصدق بود توسط فرمانداران خاندان سلطانی اردلان اداره می شد وآخرین نفر آنهامرحوم سیف الله خان بودکه در سال ۱۳۵۶پس از انجام فرایض حج به رحمت ایزدی پیوست.
اماکن تاریخی سقز
*غار کرفتو کردستان
غار کرفتو از آثار تاریخی و شگفت‌انگیز استان کردستان است که به عقیده مورخان و باستان‌شناسان تاریخ آن به دوران سوم زمین‌شناسی بازمی‌گردد. غار کرفتو در فاصله ۷۵ کیلومتری شمال شرق سقز قرار دارد ، که از یک صخره طبیعی تشکیل شده است . در آن ، اتاقها و دهلیزهایی وجود دارد که نیمی از انها دست ساز ، و نیم دیگر طبیعی اند .
غار کرفتو در دل صخره های مرتفع و در ۶۷ کیلومتری شمال غرب شهر دیواندره و با فاصله تفریبی ۷۰ کیلومتری در شرق شهر سقز واقع شده است.
این غار از لحاظ بافت ساختمانی بی نظیر است به گونه ای که ارتفاع دهانه ورودی غار از سر تپه به بیش از ۲۵ متر می رسد که در گذشته راهی بس دشوار و مشکل برای ورود به درون آن بوده ولی در طول ۱۰ سال گذشته و به وسیله چوب و آهن پلکانهایی برای ورود به آن طراحی و نصب شده اند. در قسمت جلویی غار، چهار طبقه معماری صخره ای و دست کن ایجاد شده که در هر طبقه علاوه بر ایجاد اطاق های تودرتو با پنجره ها و نورگیرهایی به فضای بیرونی و درگاه های مربوطه، دالان ها و راهروهای عبوری به منظور ارتباط بین طبقات به چشم می خورد. متاسفانه به دلیل ریزشهایی که در اثر گذشت زمان در صخره های بیرونی در پیرامون دهانه ورودی در مجموعه معماری صخره ای ایجاد شده است، تعداد اطاق ها و راهروهای موجود در کلیه طبقات به روشنی قابل تشخیص نیست. بر روی دیوار برخی از اطاق های طبقات غار و راهروهای عبوری آنها نقوشی به صورت خلاصه شده از جانوران و گیاهان وجود دارد. زیباترین بخش معماری غار، طبقه سوم آن است که علاوه بر دقت در تراشیدن و کندن اطاق ها، فرم خاص سقف ها به شیوه کمانی و ایجاد درگاه ها و پله های آستانه آن در پنجره ها و نورگیرهای اطاق ها از نظر تزئینات به کار رفته از اهمیت خاصی برخوردار است. بر روی سر در ورودی یکی از اطاق های طبقه سوم این غار کتبه ای یونانی وجود دارد که هر چند تا حدود زیادی صدمه دیده اما این جمله در آن نقش بسته که ” این خانه هراکلس است، هر کس در آن وارد شود در امان است” که وجود این کتیبه سبب شده تا برخی بر این عقیده باشند که احتمالا این غار مدتی به صورت موقت مورد سکونت سلوکیان قرار گرفته که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی به سمت غرب ایران حرکت کردند. ستون فقرات غار قریب به ۷۵۰ متر طول دارد که در این مسیر پر پیچ و خم دهانه ها و دالان های گوناگونی منشعب می شود و به همین دلیل تاکنون کسی قادر به شناسایی تمامی این مسیرها و تهیه نقشه کامل از آن نبوده است. مسیر این دالان دارای تفاوتهای بسیار زیادی است به گونه ای که در برخی از بخشها علاوه بر وسعت خاص دالانها، تالارهای طبیعی با سقفهای کوتاه نیز وجود دارند که باید به حالت سینه خیز و بسیار سخت از آنها عبور کرد.
این اثر باستانی هر ساله پذیرای خیل عظیمی از علاقمندان و گردشگران است که البته باید در زمینه توسعه زیرساختهای این مهم از جمله راه ارتباطی و ایجاد سرویسهای اقامتی و پذیرایی در این محل تلاش شود.
*قلعه باستانی زیویه سقز
قلعه باستانی زیویه به فاصله ۵۵ کیلومتری جنوب شرق شهرستان سقز در استان کردستان و در شمال روستایی موسوم به همین نام واقع شده است. قلعه زیویه یکی از قلعه های باستانی استان کردستان است که در سال ۱۹۴۷ کشف شد.قلعه زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار هنری یکی از شاخص ترین مکان های دوره تاریخی محسوب می شود و این قلعه تاریخی و باستانی ۳۵۰۰ ساله، یکی از شاهکارهای معماری بشریت در سده نهم تا ششم پیش از میلاد است احتمالاً مربوط به اقوام ماننایی است که محل حکومت آنها شمال غرب ایران بوده است.
این قلعه بر روی تپه ای بنا شده که بر نواحی پیرامون آن مشرف بوده و تسلط کامل داشته است که امروزه از نظر گردشگری نیز چشم انداز بسیار زیبایی دارد.
نخستین باری که از «زیویه» نامی آورده شد در سالنامه آشوری مربوط به سارگن دوم است. وی به هنگام لشکرکشی به سرزمین ماننا عنوان می کند که پس از تسخیر پایتخت ماننایی ها یعنی ایزیرتر و شکست پادشاه آنها به نام «ایرانزو» ۲ قلعه مهم مرکزی سرزمین ماننا بنام های زیپیه (ایزیپیه ازیپنا) و آرماثیت را متصرف شد که اغلب نویسندگان و پژوهشگران را عقیده بر این است که این زیپیه همین زیویه فعلی است و احتمال دارد که محل قلعه آرماثیت نیز در روستای «قپلانتو» در ۵ کیلومتری زیویه باشد. در ضمن چنان که می دانیم مسکن و مأوای ماننایی ها که یکی از قبایل متحد با مادها بودند در جنوب دریاچه ارومیه و شمال کردستان فعلی بوده است.
در این که قلعه زیویه یک قلعه حکومتی مهم و قابل توجه بوده، شکی نیست و بیشتر محققان بر این عقیده استوارند؛ نویسندگان و باستان شناسان بسیاری درباره زیویه اظهار نظر کرده اند از جمله پرفسور گیرتنس محقق و باستانشناس فرانسوی، مؤلف کتاب «هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی معتقد است که این قلعه یک قلعه حکومتی بوده و گنجینه به دست آمده را دفینه ای می داند که در کنار جسد یک پادشاه سکایی گذارده شده است.
*مسجد دو مناره سقز
مسجد دو مناره سقز واقع در محله میان قلعه سقز و در دامنه یگانه تپه تاریخی داخل شهر ؛ یعنی نارین قلعه ، و در واقع در بافت قدیم شهر ، در خیابان امام خمینی و پشت حسینیه سقز ، قرار دارد . این مسجد در محیطی آزاد ساخته شده ، و از هر طرف باز است . از طرف شمال به یک کوچه سه متری محدود به تپه قلعه قدیم نارین قلعه و خیابان امام ، و از طرف جنوب به محوطه باز حوضخانه راه دارد . در جهت غرب به یک گذرگاه چهار متری ، و از طرف شرق نیز به یک کوچه یک متری محدود است . این مسجد در سال ۱۳۸۰ با شماره ثبتی ۲۶۰۰ ، جزء آثار ملی کشور به ثبت رسید.
بنای مسجد طبق روایات محلی ، به زمان شیخ حسن مولان آباد ، از عرفای حکیم ریاضیدان مشهور عصر افشاریه ، بر می گردد . هنگام عزیمت نادرشاه افشار به بغداد وی از منطقه سقز عبور کرد و طبق درخواست شیخ حسن مولان آباد برای ساخت مسجدی برای اهالی شهر سقز . نادرشاه دستور ساخت این مسجد را در بافت قدیم شهر سقز داد . در حال حاضر نیز برخی از اهالی منطقه به این مسجد ، مسجد شیخ حسن مولان آباد می گویند .
از نشانه ها و دلایل صحت این مدعا ، این است که در این سفر ،نادرشاه دو عصای مرصع و یک سفره منقوش زیبای چرمی را نیز به شیخ حسن هدیه می دهد . این وسایل در حال حاضر ، در قریه مولان آباد ، که آرامگاه این عارف عالی رتبه در آن قرار دارد . نگهداری می شود . همچنین ، یک جلد کلام ا… مجید خطی در مقبره شیخ حسن است ، و تاریخ آن به اواخر دوره افشاریه دلالت دارد . همچنین با توجه به کاشیکاریهای این مسجد که بیشتر مربوط به اواخر افشاریه و اوایل زندیه است و خصوصیات آن دوران را دارد می توان به طور قطع مطمئن شد که بنا مربوط به دوره افشاریه است ، و در دورانهای بعدی مرمت شده و تعمیرات جزئی در آن صورت گرفته شده است .
*حمام حاج صالح سقز
این حمام که قدمتش به دوران صفویه باز میگردد. و البته بخشهایی از آن نیز در دوران زندیه به بنا الحاق گشته. کادربندی و آهکبریهای سقف و دیوارها و حجاری ستونها از تزئینات بناست آهکبری در درون حمام همان کاربرد گچبری را دارد در بناهای دیگر و به دلیل در تزئین و معماری حمام از گچ استفاده نمی گردد که در فضای بخار آلود و مرطوب آن مقاومت خود را از دست داده و میریزد در حالیکه رطوبت به استحکام آهک کمک هم میکند. گذشت سالهای زیاد از عمر حمام و خالی و مترکه بودن آن در سالهای اخیر بیشتر نقوش و طرحهای دیوارها را از بین برده نقوش حیوانی ای چون بز کوهی و اسب نقوش گیاهی نقوش اسطوره ای چون مرد کوه کن که شاید همان فرهاد کوه کن اسطوره ای باشد و فرشته های بالدار که میتوانند نمادی از الهه ها و یا نگهبانان ماورائی باشند. همگی این نقشها با فلسفه و منظور خاصی به کار رفته اند. ستونهای سنگی حمام سه تکه بوده و مقطعی هشت ضلعی دارد. نورگیرها در مرکز هر گنبد نور بیرون را به داخل محیط حمام می کشاند. حفره های حجاری شده در سکوها نیز به عنوان جاکفشی استفاده می شده . زیرا در مدتی که افراد در حمام مشغول استحمام بوده اند دمپایی هایی چوبی به پا داشته اند . آب گرم مورد نیاز برای استحمام را از درون خزینه با سطل بیرون میکشیده اند در زیر خزینه ” دیگ هفت جوش ” حمام قرار میگرفته و از این طریق گرمای تون یا گرمخانه ی حمام به آب منتقل می شده و آن را گرم میساخته است. البته غوطه خوردن در آب خزینه خود بخشی از مراحل استحمام و در واقع آخرین مرحله ی آن بوده است.
*بازار قدیمی سقز
مجموعه بازار قدیمی شهر سقز در مرکز اصلی این شهر قرار دارد با توجه به احداث مراکز تجاری در مجاورت آن همچنان به عنوانی یکی از مراکز تجاری اصلی شهر محسوب میشود . با توجه به اینکه از بازار اصلی و قدیمی شهر سقز بقایای زیادی موجود نیست آما آثار کاروانسرای تاجوانشیر نشانگر اهمیت این بازار در گذشته بوده است.
تنها آثار به جاى مانده از بازار قدیمى سقز بقایاى راسته‌هاى آن است که در طى چند دهه گذشته به کلى از نظر معمارى دگرگون شده است.
* مجموعه کاروانسرای سقز
در ضلع غربی حمام حاج صالح سقز بقایای کاروانسرایی قدیمی قرار تاجوانچی( سرای اتحاد) دارد که اکنون بخشهایی ازضلع شمالی آن باقی مانده است.
طرح آن شامل یک حیاط مستطیل شکل با آب نمایی در وسط و ردیف حجره‌هایی بوده که تعدادی از آنها هنوز موجود است ساختمان سرا در دو طبقه بنا شده بود دارای ستونهای استوانه‌ای آجری و پایه ستونهای مربعی آجری و ردیف قوس‌های نیم‌دایره و تنگ‌گذاری به صورت دیوار باربر در فضای نیمه باز مشرف به داخل حیاط است و همچنین طبقه فوقانی دارای ردیف ستونهای چوبی سبک معماری منطقه شمالغرب ایران (کردستان) بوده است. احتمالاً این ساختمان در زمان خسرو خان اول (دوره زندیه ) ساخته شده باشد معماری و نمای آن قابل مقایسه با نمای داخلی عمارت خسروآباد سنندج است.
این مجموعه در مرکز اصلی شهر شامل بقایایی از راسته بازار قدیمی سقز به جای مانده که با توجه به احداث مراکز تجاری در مجاورت آن همچنان به عنوان یکی از مراکز تجاری اصلی شهر محسوب میشود.
* دریاچه سد شهید کاظمی (دریاچه زرینه‌رود)
این دریاچه که در ۶۲ کیلومتری شمال شهر سقز و بین شهرستان‌های سقز و بوکان قرار گرفته و طول متوسط آن ۶ کیلومتر است، آب آن از رودهای زرینه‌رود، خورخوره، سیمینه‌رود و چم سقز تأمین میشود.
این دریاچه از جاذبه‌های طبیعی استان محسوب و روستاهای اطراف آن به ویژه روستای قلندر از روستاهای گردشگری کردستان محسوب میشود.
*بالوقایه” قلعه ناشناخته و شگفت انگیز
در محور سقز-بوکان نرسیده به روستای سرا – در روستای احمدآباد – قلعه زیبای بالوقایه وجود دارد که علی رغم عظمت آن هنوز ناشناخته مانده است. قلعه ای که چیزی کم از غار کرفتو ندارد و به گواه کسانی که تاکنون آن را دیده اند بنای طبیعی – انسانی کم نظیری است .
این قلعه مشتمل بر غارهای متعددی است که در یکی از غارها آبی خروشان جاری است. در گوشه گوشه این بنای عظیم حفره های بزرگی به چشم میخورد که به گفته اهالی منطقه، آشیانه نوع خاصی از عقاب به نام عقاب های بال زرد می باشد. در بخشی دیگر، دیواره ای کنده شده و نسبتا صاف وجود دارد که به گفته عمر فاروقی محقق سقزی احتمالا برای نوشتن کتیبه آماده می شده که اتفاقاتی نامشخص این کار را نا تمام گذاشته است. ذکر این نکته ضروری است که کار مطالعاتی خاصی در مورد بالوقایه صورت نگرفته به همین سبب دانسته های ما در مورد آن بسیار ناچیز است .
بالوقایه در دو کیلومتری جنوب روستای احمد آباد بخش سقز یکی از زیباترین و شکیل ترین قلعه ی کوههای ایران و کردستان است و در مقابل آن قلعه دختران(قه ڵای کچان) از آثار عهد صفوی قرار دارد که دیوارهای آن و بقایای برجها نشان از عظمت و شوکت این قله باستانی است. در بالای کوه بالوقایه ایوانی زیبا قرار دارد و شواهد چنان نشان می دهند که احتمالا درصدد آماده کردن سنگهای ایوان برای نقر کتیبه هایی بوده اند که موفق نشده اند؛ لاکن خود ایوان به عقیده بنده استوران یا محل اجساد زردشتیان برای در دسترس قرار گرفتن پرندگان گوشتخوار بوده و به خصوص که در تحقیق و کاوش اخیر چند تن از جوانان بوکانی، مقادیری استخوان مردگان کشف شد در قسمت فوقانی کوه غار زیبای( طاقه ره ش)یا طاق سیاه قراردارد که اگر دستی بر سر آن بکشند هم اکنون نیز چون اطاقی زیبا وبا صفا قابل استفاده است و در قسمت دیگر آن نیز غاری کوچکتر واقع شده که در تابستانها برای (مۆڵ) یا اطراق نیمروزی احشام و دامهای منطقه مورد استفاده است. در پایین کوه نیز تا به حال درگاه دو غار زیبا کشف شده اند و تعدادی از غار نوردان نیز آنجا ها را دیده و متاسفانه از یادگارنویسی و پرت و پلانویسی نیز محفوظ نمانده است. بنابراین از دیدگاه تاریخی بالوقایه بمانند یک اثر ملی قابل بررسی و ثبت می باشد.
0 مورد نقد و بررسی
